Məcid Rəşadətoğlu yazır: Əsrin Sədası - Məmmədəli Tarverdiyev

Azərbaycan ədəbiyyatının və jurnalistikasının keçən əsrdə yetişdirdiyi görkəmli simalardan biri də yazıçı, publisist, dramaturq, jurnalist və ictimai xadim Məmmədəli Hüseyn oğlu Tarverdiyev olmuşdur. O, 1910-cu ildə Ordubad rayonunun Dəstə kəndində anadan olmuş, 1994-cü ildə dünyasını dəyişmişdir. Onun həyat və yaradıcılığı bir əsrin mürəkkəb və ziddiyyətli tarixi fonunda formalaşaraq, həm ədəbi, həm də ictimai cəhətdən önəmli izlər buraxmışdır.
  Məmmədəli Tarverdiyev 1918-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Naxçıvan şəhərinə köçmüş, burada orta təhsil almış, ictimai işlərə gənc yaşlarından maraq göstərmişdir. 1924-1927-ci illərdə Naxçıvan Vilayət Komsomol Komitəsində müxtəlif vəzifələrdə – pioner işi üzrə büronun katibi, təlimatçı və təbliğat-təşkilat şöbəsinin müdiri kimi çalışaraq, təşkilatçılıq bacarığı ilə fərqlənmişdir. O, 1927-ci ildə Naxçıvan Pedaqoji Texnikumunu bitirmiş, bir müddət müəllimlik etmiş və eyni zamanda “Şərq qapısı” qəzetində məsul katib kimi jurnalistika fəaliyyətinə başlamışdır.
  1934-1938-ci illərdə Bakı şəhərində Diş Həkimliyi Məktəbində təhsil alsa da, ədəbi və jurnalist fəaliyyətini davam etdirmişdir. Bu illərdə “Gənc işçi” qəzetində şöbə müdiri, daha sonra isə redaktor müavini vəzifəsində işləmişdir. Lakin onun fəaliyyəti yalnız mətbuatla məhdudlaşmamış, 1940-cı ildə Naxçıvan şəhər Zəhmətkeş Deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsinin sədri, 1941-1947-ci illərdə isə "Şərq qapısı" qəzetinin redaktoru və Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsində şöbə müdiri kimi mühüm ictimai-siyasi vəzifələrdə çalışmışdır. Eyni zamanda, o, Naxçıvan Tibb Texnikumunun direktoru, şəhər səhiyyə şöbəsinin müdiri və rayon partiya komitəsinin birinci katibi vəzifələrində fəaliyyət göstərmişdir.
  Təqaüdə çıxmazdan əvvəl Məmmədəli Tarverdiyev Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrının direktoru və Naxçıvan Nazirlər Sovetinin sədr köməkçisi kimi də məsuliyyətli vəzifələrdə çalışmışdır. O, həmçinin Naxçıvan Vilayət Komsomol Komitəsində Veteranlar Şurasının sədri olmuşdur.
  Məmmədəli Tarverdiyevin ilk mətbu əsəri 1928-ci ildə “Şərq qapısı” qəzetində dərc olunmuş “Yenilik qızı” adlı oçerkdir. 1929-cu ildən Azərbaycan Proletar Yazıçılar Cəmiyyətinin Naxçıvan filialında çalışmış, daha sonra Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının Naxçıvan filialının məsul katibi olmuşdur. O, eyni zamanda "Bilik" Cəmiyyətinin şəhər təşkilatına rəhbərlik etmişdir.
  Onun qələmindən çıxan "Kölgəli dağ", "Qəmküsar" və "Zaman" adlı pyeslər, xüsusilə Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrında səhnələşdirilərək, tamaşaçıların rəğbətini qazanmışdır. “Zaman” pyesi arxa cəbhə ilə ön cəbhə arasındakı birliyin simvolu kimi təqdim edilmiş, “Qəmküsar” isə satirik şair Əliqulu Qəmküsarın həyatı və mübarizəsinə həsr olunmuşdur. “Kölgəli dağ” əsərində isə dağ mədən işçilərinin çətinlikləri və sosial həyatı təsvir edilmişdir.
  Nasirin “Çəlik və şəkil” adlı hekayəsi onun bədii istedadını aydın şəkildə nümayiş etdirir. Burada müharibə dövründə yaşanan faciələr, insan münasibətləri, fədakarlıq və itkilər tərənnüm edilir. Yazıçı bu əsərində atalar sözləri və frazeoloji ifadələrdən ustalıqla istifadə edərək hekayənin bədii gücünü artırmış, oxucunu dərin emosional təsir altında saxlamışdır. Hekayədə Tünzalə və Lalənin dostluğu, müharibənin onların ailəsinə və taleyinə vurduğu zərbələr təsirli şəkildə əks olunmuşdur. Əsərin sonundakı simvolik “çəlik” və “şəkil” obrazları oxucu yaddaşında dərin iz buraxır.
   Məmmədəli Tarverdiyev publisistik və bədii əsərlərində dövrün ideoloji çərçivələrindən çıxmadan, həm də xalq həyatının gerçəkliklərini canlandırmağa çalışmışdır. Onun yazılarında etnoqrafik detallara, sosial psixologiyaya, daxili narahatlıqlara geniş yer verilməsi, bu gün də onun irsini tədqiq edənlər üçün əhəmiyyətli mənbəyə çevrilir. O, bəzən “İstedadlı”, “Hüseynoğlu” kimi təxəllüslərlə də mətbuatda çıxış edərək öz düşüncələrini ifadə etmişdir.
  Ədəbi-publisistik fəaliyyətinə görə o, 1946-cı ildə “Şərəf nişanı” ordeni ilə, habelə müxtəlif medal və fəxri fərmanlarla təltif olunmuşdur. Məmmədəli Tarverdiyevin çap olunmuş əsas kitabları – “Naxçıvanın mayakları” (1963), “Mehriban insanlar” (1973) və “Kölgəli dağ” (1984) – həm sənədli, həm də bədii baxımdan qiymətli əsərlər hesab olunur.
  Görkəmli yazıçı-jurnalist həm ictimai-siyasi, həm də ədəbi sahədə fəal və yaradıcı şəxsiyyət olmuşdur. Onun bədii və publisistik irsi yalnız keçmişin aynası deyil, həm də bu günün və gələcəyin tədqiqatçıları üçün mühüm mənbədir...