İlk Azərbaycanlı cərrah-ginekoloq

Azərbaycan tibb tarixi çoxəsrlik inkişaf yolu keçmiş, qədim dövrlərdən bu günə qədər cəmiyyətin həyatında mühüm rol oynamışdır. Zəngin elmi ənənələrə malik olan bu sahə, müxtəlif tarixi mərhələlərdə Azərbaycan alimlərinin, həkimlərinin və təbiblərinin fəaliyyəti ilə daha da inkişaf etmişdir. Orta əsrlərdən başlayaraq ölkədə həm Şərq təbabəti, həm də xalq təbabəti geniş yayılmış, təbabət elmi həm nəzəri, həm də praktik baxımdan mühüm nailiyyətlər əldə etmişdir.

Orta əsr Azərbaycan təbibləri yalnız müalicə üsullarını təsvir etməklə kifayətlənməmiş, eyni zamanda anatomiyaya, farmakologiyaya, gigiyenaya, cərrahiyyəyə dair dəyərli əsərlər yaratmışdır. Bu dövrün məşhur alimləri – Əbdülqadir Marağayi, Məhsəti Gəncəvi, Baxarlı təbiblər, Nəsirəddin Tusi kimi simalar həm tibbi müşahidələri, həm də elmi ümumiləşdirmələri ilə Şərq tibb mədəniyyətinin inkişafına ciddi töhfə vermişlər. Xalq təbabətində isə bitki mənşəli dərmanlardan, müalicəvi ot və çiçəklərdən, habelə mineral sulardan, duz mağaralarından və təbii palçıq vulkanlarından geniş istifadə olunurdu. Azərbaycanın zəngin biomüxtəlifliyi və təbii-coğrafi imkanları xalq təbabətinin formalaşmasına əlverişli şərait yaratmışdır.

Yeni dövrə keçid, xüsusilə XIX əsr, Azərbaycanın tibb tarixi üçün modernləşmə mərhələsi olmuşdur. Bu dövrdə Avropa tibb elminin nailiyyətləri ölkəyə daxil olmağa başlamış, Qafqazın müxtəlif bölgələrində xəstəxanalar, feldşer məktəbləri, apteklər və doğum evləri yaradılmışdır. Tibbi yardımların təşkilatlanması, sanitariya mədəniyyətinin yayılması, ixtisaslı tibbi personalın hazırlanması kimi sahələrdə ciddi addımlar atılmışdır. Məhz bu mərhələ Azərbaycanda müasir səhiyyə sisteminin bünövrəsini qoymuşdur.

XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəlləri isə Azərbaycan tibb tarixində xüsusi əhəmiyyət kəsb edən mərhələdir. Maarifçilik hərəkatının güclənməsi ilə elmin və təhsilin inkişafına böyük önəm verilir, yeni düşüncəli azərbaycanlı gənclər Rusiya imperiyasının qabaqcıl universitetlərində tibb təhsili almağa başlayırdılar. Məqsəd həm milli həkim kadrlarının yetişdirilməsi, həm də ölkədə müasir tibbi xidmətin qurulması idi.

Həmin dövrdə azərbaycanlı tələbələr ən çox Xarkov, Moskva, Sankt-Peterburq, Kazan və Odessa kimi böyük elmi və klinik mərkəzlərə göndərilirdi. Burada onlar dövrün qabaqcıl tibbi nəzəriyyələrini, cərrahi və terapevtik texnikalarını, habelə laborator diaqnostika sahəsində yenilikləri öyrənirdilər. Rusiyanın iri klinikalarında toplanmış bilik və təcrübə sonradan Azərbaycanda tibb sisteminin modernləşməsində mühüm rol oynayırdı. Bu həkimlər yalnız mütəxəssis kimi fəaliyyət göstərmir, həm də maarifçi, təşkilatçı, müəllim kimi çıxış edərək tibbin inkişafına yeni nəfəs gətirirdilər.

Bu dövrdə yetişən görkəmli tibbi şəxslər arasında mama-ginekoloq, professor Mustafa Mahmud oğlu Hacıqasımov xüsusi yer tutur. O, Azərbaycan səhiyyə tarixində akuşer-ginekoloji xidmətin elmi əsaslarla təşkili, inkişaf etdirilməsi və yerli kadrların hazırlanması sahəsində öncül simalardan biri olmuşdur. XX əsrin əvvəllərində respublikada bu sahə üzrə cəmi altı mütəxəssis fəaliyyət göstərirdisə, onların arasında azərbaycanlı olan yeganə həkim məhz Mustafa Hacıqasımov idi. Bu fakt onun xidmətlərinin əhəmiyyətini daha da artırır.

Hacıqasımov Rusiyanın qabaqcıl tibb mərkəzlərində təhsil almış, geniş kliniki təcrübə toplamış, daha sonra Azərbaycana qayıdaraq doğum və ginekologiya sahəsində ilk təşkilati işləri həyata keçirmişdir. O, yeni tibbi metodların tətbiqinə, sanitariya-gigiyena qaydalarının genişləndirilməsinə, qadın sağlamlığının qorunmasına dair maarifçilik fəaliyyətinə xüsusi önəm vermişdir. Hacıqasımov həm də gələcək nəsil həkimlərin hazırlanmasında mühüm rol oynamış, Azərbaycan tibb elminin formalaşmasında elmi-pedaqoji fəaliyyət göstərmişdir.

Beləliklə, Azərbaycan tibb tarixi çoxpilləli inkişaf yolu keçərək xalq təbabətindən müasir elmi tibbi sistemə qədər böyük bir təkamül yaşamışdır. Bu inkişafda Mustafa Hacıqasımov kimi fədakar və mütərəqqi həkimlərin rolu son dərəcə əhəmiyyətli olmuşdur.

  O , 12 iyun 1883-cü ildə Qazax qəzasının Poylu kəndində anadan olmuşdur. 1904-cü ildə Tiflis I kişi gimnaziyasını bitirdikdən sonra Xarkov Universitetinin tibb fakültəsinə daxil olmuş və məşhur xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin təqaüdü ilə ali təhsil almışdır. 1910-cu ildə universiteti müvəffəqiyyətlə başa vuraraq həkim dərəcəsi almış, daha sonra fakültənin mama-ginekologiya klinikasında fəaliyyətini davam etdirmişdir.

Birinci Dünya müharibəsi illərində Hacıqasımov Xarkov Tibb Cəmiyyətinin şəhər hospitalında baş ordinator kimi çalışmış, daha sonra hərbi hospitalda baş həkim vəzifəsini icra etmişdir. Professor B.G. Prjevalskinin məlumatına görə, o, 1914–1916-cı illərdə yüzlərlə yaralı və xəstəyə tibbi yardım göstərmiş, yüksək peşəkarlığı ilə seçilmişdir.

Müharibədən sonra Bakıya qayıdan M. Hacıqasımov 1919–1938-ci illərdə Əzizbəyov adına xəstəxananın ginekologiya şöbəsinin müdiri kimi fəaliyyət göstərmişdir. O, eyni zamanda akuşer kurslarına rəhbərlik etmiş, 1927–1938-ci illərdə isə Bakıda doğum evinin direktoru olmuşdur. Onun rəhbərliyi dövründə xəstəxananın çarpayı fondu 24-dən 400-ə yüksəlmiş, 1938-ci ilədək 6000-dən çox əməliyyat həyata keçirilmişdir.

Onun təşəbbüsü ilə xəstəxana Azərbaycan Tibb Universitetinin klinik bazasına çevrilmiş, yüzlərlə gənc həkimin yetişməsində mühüm rol oynamışdır. Hacıqasımov həmçinin universitetin akuşer-ginekologiya klinikasında dərs demiş və elmi fəaliyyətlə məşğul olmuşdur.

Mustafa Hacıqasımov yalnız Azərbaycanda deyil, həm də keçmiş SSRİ məkanında tanınmış mütəxəssis idi. 1931-ci ildə Berlində nəşr olunan tibbi jurnallardan birində onun elmi məqaləsi dərc edilmişdir. O, uzun illər Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı olmuş, xalq arasında böyük hörmət qazanmışdır.

Muzey arxivlərində saxlanılan sənədlər və ona ünvanlanan məktublar professorun həm yetirmələri, həm də həmkarları tərəfindən yüksək dəyərləndirildiyini göstərir. Tanınmış həkim Odenovun məktubunda onun Azərbaycan xalqına misilsiz xidmətlər göstərdiyi vurğulanır və professorun uzun ömürlə şərəfləndirilməsi arzulanır.

Professor M. Hacıqasımov Azərbaycan SSR-in Əməkdar həkimi və Əməkdar elm xadimi fəxri adlarına layiq görülmüş, “Lenin” və “Şərəf nişanı” ordenləri ilə təltif edilmişdir. Onun adı uzun illər çalışdığı 1 saylı doğum evinə verilmiş, fəaliyyəti ölkə səhiyyəsinin inkişafında mühüm mərhələ kimi yadda qalmışdır. 1969-cu il 27 yanvarda Bakıda vəfat edən Mustafa Hacıqasımov Azərbaycanın ilk milli mama-ginekoloqlarından, elmin və səhiyyənin inkişafına xidmət etmiş görkəmli ziyalılardandır. 

Minlərlə həkim onun rəhbərliyi altında peşə öyrənmiş, minlərlə insan isə onun əməyinin bəhrəsi olaraq sağlam həyata qovuşmuşdur. Onun adı bu gün də Azərbaycan tibb tarixində fədakarlıq, peşəkarlıq və vətəndaşlıq nümunəsi kimi yaşayır. O dövrdən bu yana tibb sahəsi böyük inkişaf yolu keçmiş, müxtəlif ixtisas istiqamətləri üzrə yüzlərlə yüksək hazırlıqlı mütəxəssis yetişmişdir. Müasir tibbin bütün sahələrində – cərrahiyyə, terapiya, pediatriya, onkologiya, kardiologiya, reanimasiya, mikrobiologiya, biotexnologiya və digər istiqamətlərdə Azərbaycan həkimlərinin nailiyyətləri ölkə səhiyyəsinin inkişaf səviyyəsini əks etdirir.

XX əsrin ortalarından başlayaraq tibbi kadr hazırlığı daha sistemli xarakter almışdır. Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun (indiki Azərbaycan Tibb Universiteti) yaradılması ilə tibb təhsili elmi əsaslara söykənən müasir mərhələyə qədəm qoydu. Bu müəssisədə formalaşan professor-müəllim heyəti həm klinik tibbin, həm də tibbi elmin inkişafına güclü töhfələr vermiş, yerli mütəxəssislərin yetişdirilməsini sürətləndirmişdir. Sonrakı onilliklərdə tədqiqat institutlarının və ixtisaslaşmış klinik mərkəzlərin açılması tibbin müxtəlif sahələrinin elmi-tətbiqi inkişafını daha da genişləndirmişdir.

Müstəqillik dövründə Azərbaycan səhiyyəsi tamamilə yeni mərhələyə qədəm qoydu. Tibbi avadanlıqların yenilənməsi, müasir xəstəxanaların tikilməsi, beynəlxalq səhiyyə standartlarının tətbiqi, kadrların xarici ölkələrdə ixtisasartırma kurslarına göndərilməsi, yeni tibbi texnologiyaların və innovativ müalicə protokollarının tətbiqi səhiyyə sisteminin keyfiyyətini xeyli yüksəltdi. Eyni zamanda, dövlət səviyyəsində həyata keçirilən sağlamlıq proqramları – ana və uşaqların sağlamlığının qorunması, yoluxucu xəstəliklərlə mübarizə, onkoloji xidmətin genişləndirilməsi, transplantologiyanın inkişafı və digər istiqamətlər – tibbin müasir səviyyəyə çatmasına mühüm təkan verdi.

Bu gün Azərbaycanda tibbin bir çox sahələri regional və beynəlxalq miqyasda rəqabətqabiliyyətli səviyyəyə yüksəlmişdir. Xüsusilə ürək-damar cərrahiyyəsi, travmatologiya-ortopediya, reproduktiv tibb, neyrocərrahiyyə, laborator diaqnostika və onkoloji xidmət sahələrində böyük uğurlar əldə olunmuşdur. Gənc həkimlərin xarici ölkələrdə təcrübə keçməsi, beynəlxalq elmi konfranslarda çıxış etməsi və bir çox yenilikləri ölkəyə gətirməsi tibbin davamlı inkişafına şərait yaratmaqdadır.

Bütün bu nailiyyətlər, zaman baxımından ondan çox uzaqda olsalar da, Mustafa Hacıqasımov kimi ilk nəsil qabaqcıl həkimlərin qoyduğu möhkəm təməl üzərində formalaşmışdır. Onların fədakarlıqla yaratdığı elmi və peşəkar ənənələr bu gün də Azərbaycan səhiyyəsinin inkişaf konsepsiyasında öz əksini tapır. Bu böyük şəxsiyyətlərin xidmətləri göstərir ki, tibb yalnız elm deyil, həm də yüksək mənəviyyat, insanpərvərlik və cəmiyyətə xidmət missiyasıdır.

Günay Rzayeva

9 Dekabr 2025, 19:47 - 56