Günay Rzayeva: Azərbaycan Sənətində Qadın İzi: Elmira Şahtaxtinskayanın 95 İllik Yubileyi

Azərbaycan rəssamlıq sənəti zəngin və qədim tarixə malikdir. Bu sənət xalqımızın həyat tərzini, mədəni dəyərlərini və estetik zövqünü əks etdirərək müxtəlif dövrlərdə inkişaf etmişdir. Azərbaycan xalçalarından, miniatürlərindən, daş üzərində işlənmiş naxış və təsvirlərindən tutmuş müasir təsviri sənət nümunələrinə qədər geniş bir yaradıcılıq spektri mövcuddur.
Xalqımızın rəssamlıq ənənələri orta əsrlərdə inkişaf etmiş, xüsusilə İslam mədəniyyətinin təsiri ilə zənginləşmişdir. Nəsillər boyu xalq rəssamları milli motivləri və tariximizi əsərlərinə əks etdirmişlər. Sovet dövründə isə Azərbaycan rəssamlığı yeni mərhələyə qədəm qoymuş, təsviri sənət sahəsində təhsil və peşəkarlıq səviyyəsi yüksəlmişdir.
Bu inkişafda qadın rəssamların rolu da böyük olmuşdur. Əvvəlki dövrlərdə qadınların sənətə gəlişi cəmiyyətin sosial-mədəni məhdudiyyətləri ilə üzləşsə də, onların sənətə olan sevgisi və istedadı qarşısında bu maneələr aşılmışdır. 20-ci əsrin əvvəllərindən başlayaraq qadınlar rəsmi təhsil almağa başlamış, rəssamlıq məktəblərində və institutlarda dərs alaraq Azərbaycan təsviri sənətinə öz töhfələrini vermişlər.
Qadın rəssamlar yalnız portret və təsviri sənət sahəsində deyil, həmçinin teatr dekorasiyası, plakat sənəti, monumental rəsmlər və tətbiqi sənətdə də uğurlar qazanmışlar. Onlar öz əsərlərində milli ənənələri müasirliklə birləşdirərək həm estetik, həm də ideoloji baxımdan zəngin məzmun yaratmışlar.
Beləliklə, müxtəlif dövrlərdə qadın rəssamların bu sənətə qoşulması yalnız fərdi uğurlar deyil, həm də Azərbaycan rəssamlıq tarixinin inkişafına, milli mədəniyyətimizin zənginləşməsinə və təsviri sənətin dünyada tanıdılmasına böyük töhfə olmuşdur. Onların zəhməti və yaradıcılığı Azərbaycan incəsənətində silinməz izlər qoymuş, gənc nəsil üçün ilham mənbəyi olmuşdur.
Azərbaycan incəsənət tarixində öz dəst-xətti, yaradıcılıq fəlsəfəsi və zəngin irsi ilə seçilən sənətkarlardan biri də Elmira Şahtaxtinskayadır. O, 25 oktyabr 1930-cu ildə Bakı şəhərində dünyaya göz açmış və gələcəkdə ölkəmizin təsviri sənətində dərin izlər buraxmış bir şəxsiyyət kimi tanınmışdır.
Elmira xanımın sənətə olan marağı erkən yaşlarından formalaşmış və bu maraq onu Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Rəssamlıq Məktəbinə gətirmişdir. O, 1950-ci ildə bu məktəbi, daha sonra isə SSRİ-nin ən nüfuzlu ali sənət ocaqlarından biri olan V.İ. Surikov adına Moskva Rəssamlıq İnstitutunu 1956-cı ildə müvəffəqiyyətlə bitirmişdir. Peşəkar sənət təhsili onun yaradıcılıq dünyasının əsasını təşkil etmiş və gələcək fəaliyyətinə güclü təkan vermişdir.
Elmira Şahtaxtinskaya xüsusilə plakat və dəzgah rəsm sənətində tanınmışdır. Onun əsərləri yalnız sənətkarlıq baxımından deyil, həm də ideya və məzmun baxımından yüksək dəyərə malikdir. XX əsrin 50–70-ci illərində yaratdığı “Çexoslovakiyada” (1957), “Sosialist Bakısı” (1958–1959), “Bolqarıstanda” (1963), “Qutablar” (1963) və “Novruz bayramı” (1970) kimi tabloları həm mövzu rəngarəngliyi, həm də texniki baxımdan fərqlənir. Bu əsərlər onun müşahidə qabiliyyəti, milli ruhu və bədii təxəyyülünün parlaq nümunələridir.
Elmira xanımın yaradıcılığında sülh ideyası, xalqlar dostluğu və əmək mövzuları xüsusi yer tutur. Xüsusilə 1970-ci illərdə ərsəyə gətirdiyi "Azərbaycan qədim mədəniyyət diyarıdır" adlı plakatlar silsiləsi onun sənətə milli yaddaş və mədəni irsin təbliği prizmasından yanaşdığını göstərir. Bu plakatlarda Nəsirəddin Tusi, Məhsəti Gəncəvi, İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli, Əcəmi Naxçıvani və Sultan Məhəmməd kimi Azərbaycanın tanınmış tarixi şəxsiyyətləri yer almışdır. 1970–80-ci illərdə isə o, dövrünün görkəmli sənətkarlarının – Üzeyir Hacıbəyli, Hüseyn Cavid, Səməd Vurğun, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov və Səttar Bəhlulzadənin – portretlərini yaratmışdır.
Elmira Şahtaxtinskaya yalnız ölkə daxilində deyil, həm də beynəlxalq miqyasda tanınmış bir rəssam olmuşdur. Onun fərdi sərgiləri Moskva (1957) və Kaunas (1967) kimi şəhərlərdə nümayiş etdirilmiş, əsərləri sənətsevərlər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.
Yaradıcılığı və sənətə verdiyi töhfələr dövlət tərəfindən də layiqincə qiymətləndirilmişdir. O, 1963-cü ildə Azərbaycan SSR Əməkdar İncəsənət Xadimi, 1977-ci ildə isə Azərbaycanın Xalq Rəssamı fəxri adlarına layiq görülmüş, həmçinin “Şərəf nişanı” ordeni ilə təltif edilmişdir.
Elmira Şahtaxtinskaya 13 oktyabr 1996-cı ildə Moskva şəhərində vəfat etmiş, lakin öz vətənində – Bakıda, Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur. Bu, onun Azərbaycan mədəniyyətindəki dəyərinin və xalqın ona olan ehtiramının göstəricisidir.
Elmira Şahtaxtinskaya Azərbaycan təsviri sənətinin inkişafında mühüm rol oynamış, qadın rəssam kimi öz dövrünün çətinliklərinə baxmayaraq sənətə sadiqliyini qorumuş və zəngin yaradıcılığı ilə gələcək nəsil rəssamlara örnək olmuşdur. Onun adı və yaradıcılığı bu gün də hörmət və ehtiramla anılır. Bu il Elmira Şahtaxtinskayanın 95 illiyidir. Onun sənət dünyasına verdiyi dəyərli töhfələr Azərbaycan rəssamlıq tarixində silinməz izlər buraxmışdır. Elmira xanımın yaratdığı plakat və dəzgah rəsmləri təkcə xalqımızın mədəniyyətini deyil, eyni zamanda ictimai həyatını da bədii dildə ifadə edir. İllər ötsə də, onun qoyduğu zəngin yaradıcılıq irsi bu gün də gənc rəssamlar üçün ilhamverici bir örnək olaraq qalır.

Günay Rzayeva İsmayıllı Regional Turizm İdarəsinin rəisi